Związek zawodowy

Procentowy udział członków związków zawodowych wśród osób w wieku produkcyjnym. Dane GUS (2014).

1.95 — 1.95      4.17 — 4.78      5.05 — 5.4

6.44 — 7.46      10.57 — 10.66

Procentowy udział członków związków zawodowych wśród pracujących. Dane OECD (2020-2017, najnowsze dostępne dla danego państwa).

6      7,4      8,3

9,5–10,8      11,3–12,5      13,4–14,4

15,3–16,8      17,7–19      20,5–20,5

23,5–26,3      28,2–28,2      32,5–32,5

49,1–49,1      50,4–50,4      58,8–67

Związek zawodowy – masowa organizacja społeczna zrzeszająca ludzi pracy najemnej na zasadzie dobrowolności. Jej celem jest obrona interesów społeczno-ekonomicznych. Tworzona może być według kryteriów gałęzi produkcji, zawodu lub regionu, w którym operuje. Związki ponadto mogą rozwijać działalność samopomocową, edukacyjną czy kulturalną.

Historia

Pierwsze organizacje związkowe (znane jako kluby zawodowe) utworzone zostały już w XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Początkowo miały one charakter cechów zrzeszających pracowników jednej specjalności i były rozdrobnione. W połowie wieku XIX istniało w Wielkiej Brytanii około 1600 takich związków.

Małe związki zaczęły się jednoczyć z inspiracji Roberta Owena, który w 1833 roku utworzył Krajowy Związek Zawodowy. W 1868 roku powołano ogólnokrajową centralę Krajowy Związek Zawodowy. W tym czasie w innych krajach powstawały podobne organizacje, w Stanach Zjednoczonych Ameryki była to Amerykańska Federacja Pracy, w Hiszpanii Powszechna Unia Pracujących, w Niemczech Komisja Generalna Związków Zawodowych, a we Francji Powszechna Konfederacja Pracy.

Na terenach Rosji i całej Europy Wschodniej wraz z opóźnieniami związanymi ze słabym rozwojem przemysłu pierwsze związkowe organizacje powstawały dopiero na początku XX wieku. Od początku założenia związki współpracowały z partiami robotniczymi. Liczba związków ciągle wzrastała; w 1914 roku związki na całym świecie liczyły 15 milionów osób, w 1939 roku 60 milionów. Współcześnie szacuje się liczbę osób zrzeszonych w związkach pracowniczych na 300 milionów.

Represje

Rządy już od XVIII wieku starały się represjonować związki, wprowadzając zakaz ich działania i traktując je jako grupy spiskowe. Zakazy zrzeszania się w związkach wprowadzono m.in. we Francji, w Wielkiej Brytanii, Rosji, Niemczech i USA.

We Francji ustawowy zakaz obowiązywał w latach 1791–1884 (Ustawa Le Chapelier z 14 VI 1791 zabraniająca pracownikom najemnym tworzenia zrzeszeń, organizowania strajków i innych wspólnych akcji), w Wielkiej Brytanii do 1824, w Stanach Zjednoczonych do 1830, w Niemczech do 1869, w Rosji do 1906.

Legalizacja związków

Prawny status związków zawodowych został ujęty w ramach Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, powstałej w 1919 roku i działającej do dziś: uchwała nr 87 o wolności związkowej i ochronie praw związkowych (1948), uchwała nr 98 – prawo organizowania się i rokowań zbiorowych (1949).

Zasady działania

Związki przyjęły zasadę dobrowolnego zrzeszania się. Powszechnie akceptują one prawo pracowników do strajku (postrzegając go jednak jako metodę ostateczną). Choć stopniowo zezwalano na działanie związków, które wcześniej działały nielegalnie lub półlegalnie, to w wielu krajach pozostały instrumenty prawne celowo ograniczające ich działalność.

Podział związków

Związki ze względu na różnice ideologiczne można podzielić na te związane z komunizmem, reformistyczne (współpracujące z partiami socjalistycznymi czy socjaldemokratycznymi), liberalne, solidarystyczne (a więc powiązane z kościołami chrześcijańskimi), anarchistyczne i żółte powiązane z partiami o profilu chrześcijańsko-demokratycznym. Żółtymi związkami nazywa się także fasadowe związki zawodowe stojące po stronie pracodawców, a nie pracowników.

Współpraca związkowa

Niektóre związki współpracują ze sobą na scenie międzynarodowej. Pierwsze takie przypadki znane są jeszcze z czasów I Międzynarodówki. Do XX wieku utworzone zostały międzynarodowe sekretariaty zawodowe. Oprócz tego powstawały organizacje grupujące związki o określonej orientacji. Były to m.in. powstała w 1919 i istniejąca do 1939 socjalistyczna Międzynarodowa Federacja Związków Zawodowych, powołana w 1920 roku Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych (od 1945 roku Światowa Konfederacja Pracy), utworzona w 1921 roku komunistyczna Czerwona Międzynarodówka Związkowa (Profintern) działająca do roku 1937 i niewielkie Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (Międzynarodówka Anarchistyczna).

W 1945 roku powołano Światową Federację Związków Zawodowych do której przystąpiły niemal wszystkie ówczesne związki. W 1949 roku doszło do rozłamu w wyniku którego reformiści utworzyli odrębną Międzynarodową Konfederację Wolnych Związków Zawodowych. Integracja zaszła również w trzecim świecie, gdzie utworzono ośrodki kontynentalne lub regionalne. Jedną z takich regionalnych struktur była utworzona w 1956 roku Międzynarodowa Konfederacja Arabskich Związków Zawodowych.

Związki zawodowe w Polsce

W Polsce działalność związków zawodowych regulują: ustawa z dnia 23 maja 1991 o związkach zawodowych oraz ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych. Związek zawodowy jest osobą prawną i powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 osób. Następnie zgromadzenie uchwala statut i wybiera komitet założycielski liczący od 3 do 7 osób. Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Związki zawodowe mają prawo uczestniczenia w sporach zbiorowych i zawierania układów zbiorowych pracy. Dalej idące uprawnienia posiadają związki zawodowe reprezentatywne w skali kraju (np. uczestniczenie w obradach Rady Dialogu Społecznego, opiniowanie projektów aktów prawnych). Od 1 stycznia 2019 r. członkiem związku zawodowego może być każda osoba wykonująca pracę zarobkową.

Zobacz też

• lista polskich związków zawodowych
• wolności związkowe
• strajk
• reprezentacja interesów pracowniczych

Linki zewnętrzne

• Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 854)

Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 kwietnia 2022. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.